Bu yazıda insan beyninin bir duruma alıştıktan sonra çeşitli illüzyonlarla, gerçek olmayan ya da devam etmeyen durumlara tepkisinden bahsedeceğim. Bu gerçeklik algısının bozulmasına vücut- sahiplik duyusunun bozulması adı verilir.
Vücut-sahiplik duyusunun bozulmasına verilebilecek en iyi örnek Plastik El İllüzyonu testidir. Bu testte katılımcının gerçek eli onun görmesini engelleyecek bir paravanın arkasında uyarılır. Aynı zamanda katılımcının gördüğü alana bir protez el konulur. Katılımcının gerçek eline ve protez ele uyarım işlemi uygulanmaya başlar. Bir süre sonra yalnızca protez el uyarılmaya başlanır ve katılımcı bu uyarımları kendi elinde hissetmeye başlar.
Vücut-sahiplik duygusunu araştırmak için Ruhr Üniversitesi’nde şöyle bir yöntem uygulandı: 43 nörolojik yönden sağlıklı gönüllü çalışma için alınıp sağ elini ve sol elini baskın olarak kullananlar iki gruba ayrıldı. Çalışmada her gönüllü biri illüzyon, diğeri kontrol sağ ve sol eller olmak üzere dört farklı plastik el illüzyonuna tabi tutuldu.
Gönüllülerin oturdukları masaya bir tarafı görmelerini engelleyen düzenekler yerleştirildi. Ten rengi, şekil ve boyut itibariyle realistik birer protez el gönüllünün görüş alanının dışında bırakılan eli yerine yerleştirildi. 3 dakika boyunca gizlenen el ve protez el bir fırça yardımı ile eş zamanlı olarak uyarıldı. 3 dakikanın sonunda o ana kadar katılımcının görmediği bir iğne çıkarılarak hızlıca plastik ele yaklaştırıldı. Ardından Botvinick ve Cohen'in anketinden dokuz soru gönüllülere yöneltildi. Sorular şunlardı:
1. Fırçayı kendi elimin, plastik elde dokunduğunu gördüğüm yerlerinde hissettim. 2. Hissettiğim sanki plastik ele temas eden fırçanın yarattığı bir dokunuştu. 3. Plastik eli sanki kendi elimmiş gibi hissettim. 4. Kendi elimi sanki kauçuk ele doğru sürükleniyor gibi hissettim. 5. Sanki birden çok sağ/sol elim varmış gibi hissettim. 6. Dokunma hissinin sanki kendi elim ile protez el arasındaki bir yerlerden geldiğini hissettim. 7. Kendi elimin sanki plastikleştiğini hissettim. 8. Plastik elin, kendi elime doğru görsel olarak sürüklendiğini hissettim. 9. Protez el şekil, renk tonu ve doku itibariyle sanki kendi elimi andırmaya başladı.
Değerlendirmeler sonrasında her iki ele de aynı uygulamalar yapılmasına rağmen gerek sağ el baskın, gerekse sol el baskın katılımcıların sol elleri söz konusu olduğunda illüzyonu daha güçlü yaşadıkları görüldü.
Üstte Yer Alan Deney Yazısı İçin Kaynaklar:
1. Ocklenburg, S., Rüther, N., Peterburs, J., Pinnow, M., Güntürkün, O., ‘Laterality in the rubber hand illusion’, Laterality: Asymmetries of Body, Brain and Cognition, 2011, 16: 2, 174-187.
2. Sleight Of Hand And Sense Of Self: Illusion Isn’t Always Just In The Mind, ScienceDaily (Sep. 2, 2008).
Gerçeklik algısının bozulması yalnızca somut durumlarda olmayabilir. Düşünsel olarak da yaşanılan bir olaya bağlı kalınabilir ve üstünden ne kadar zaman geçmiş olursa olsun olayın içindeymiş gibi yaşamaya devam edilebilir. Kendimizi çok kötü hissettiğimiz durumlardan kurtulmak için çok çabalarız. Sonunda kurtulduğumuzda ise bazen beynimiz ufak bir şoka uğrar. Bu şok sonucunda, her ne kadar durum geçmiş olsa da bazı fonksiyonlarımız hala o durumun içindeymişiz gibi olmaya devam eder. Örneğin bir depreme maruz kalmış ve durumdan çok etkilenmişseniz aylar sonra bile sallandığınızı hissedebilirsiniz.
Bunun gibi durumlar özellikle savaşta görev almış insanlarda görülür. Savaş sonrası travmay abağlı olarak yaşanılan olayların etkisinden çıkamayıp hala tetikte olan bir sürü insan vardır. Kişi uyurken ufacık seslere büyük tepkiler gösterebilir, hatta sakince uyandırmaya çalışırsanız size saldırabilir. Etrafındaki insanların bir anda kendine saldırma ihtimalini düşünebilir. Savaş sırasındaki görevlerini gerek olmasa bile yapmaya devam edebilir. Savaşta kullanmış olduğu bir şeye bağlı yaşayabilir.
Peaky Blinders dizisinde de Thomas Shelby karakteri üzerinden bu konu işlenmiştir. Dizi, birçok insan üzerinde derin ve kalıcı bir etki bırakan 1. Dünya Savaşı'nın korkunç olaylarının ardından büyük bir siyasi karışıklık döneminde gerçekleşir. Çete üyelerinin çoğu, savaş sırasında Büyük Britanya için orduda görev yapar. Bunlardan biri de Thomas Shelby’dir. Shelby, savaş sırasında bir istihkamcı olarak çalışır. Patlayıcılarla saldırmak için düşman savunmasının altında veya arkasında tüneller açar. Thomas Shelby'nin bir kazıcı olarak yaşadığı deneyim korkunçtur. Shelby için savaş, onu en sık uykusunda, bazen de uyanık olduğu saatlerde tekrar ziyaret eden bir kâbustur. Shelby'nin sık sık odasında oturduğu ve kendi yatak odası duvarını, saldırıya uğramadan önce kazmaya ve dinlemeye çalıştığı duvar olarak gördüğü sahneleri hepimiz izledik. Bu zamanlarda Shelby, sık sık Alman askerlerinin diğer tarafta onu devirmeye hazırlandığını hayal eder.
Bununla beraber, yıllar geçse de silahlarını bırakmayan askerler vardır. Bunun sebebi olarak, kendini savunma içgüdüsünün yanında yaşanılan zorluğun birlikte atlatılmasını da söyleyebiliriz. Çünkü herhangi bir savaş ya da saldırı durumunda ne kadar grup halinde çalışılması gerekse de bir yerden sonra yalnızsınızdır. Yol arkadaşlarınız ölebilir ve bu durumda savaş sırasında onların yasını tutup savaşa ara veremezsiniz. Tek başınıza dahi kalsanız nasıl hareket etmeniz gerektiğini bilmelisiniz. Buna bağlı olarak yalnız kalma durumunda yanınızda bir tek silahınız bulunabilir. Her insan korkutucu bir durumda yanında olan birinden ya da bir şeyden güç almak ister. Bu durumda da aslında asker elinde bulunan tek savunma aracı olan silahına bağlılık gösterir. Yani savaş bitmiş olsa da takım arkadaşını yanından ayırmak istemez çünkü artık onu bir parçası olarak görür. Öte yandan kişi silahıyla bütünleşir. Tüm gücünü ve cesaretini bir yerde silahından almaya başlar. Bu durumda silahından ya da herhangi bir savunma aracından ayrılamaz hale gelir. Silahı olmadan kişi bir hiçtir.
コメント